हरियाली जिल्लाकै उत्कृष्ट सामुदायिक वन

पुरस्कार ग्रहण गर्दै हरियाली सामुदायिक वनका अध्यक्ष काबुलबहादुर मगर ।











मोहन भट्टराई
लक्ष्मिमार्ग । ‘सम्वृद्धिका लागी वन र स्वच्छ वातावरण’ भन्ने मुल नाराको साथ बिहिवार जिल्ला वन कार्यालय मोरङले वर्षभरीमा उत्कृष्ट काम गर्ने सामुदायिक वन तथा कर्मचारीलाई पुरस्कृत गर्दै राष्ट्रिय बृक्षारोपण दिवश सम्पन्न गरेको छ । जिल्ला वन कार्यालयले लक्ष्मीमार्गस्थित लक्ष्मी सामुदायिक वन क्षेत्रमा वृहत्तर वृक्षारोपण कार्यक्रमको आयोजना गरेर राष्ट्रिय वृक्षारोपण दिवस मनाएको हो ।

पुरस्कार ग्रहण गर्दै सुवेदार टंक विश्वकर्मा ।

जिल्ला भरीका उत्कृष्ट सामुदायिक वन समुह, उत्कृष्ट कर्मचारीहरुलाई र स्कुल शिक्षा कार्यक्रम अन्तर्गत वक्तृत्वकला प्रतियोगितामा छानीएका छात्र छात्राहरुलाई पुरस्कार तथा प्रमाण पत्र समेत वितरण गरीएको थियो । जसमा पथरीशनिश्चरे–२ को हरियाली सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहलाई प्रथम पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो । हरियालीलाई आ.व. २०७४÷७५ मा वन संरक्षण, वनको वैज्ञानिक व्यवस्थापन, वन विकास तथा विपन्नमुखी कार्यक्रममा उल्लेखनीय कार्य गरी जिल्ला भरमा सबैभन्दा उत्कृष्ट प्राप्त गरी प्रथम भएको हो । हरियालीलाई प्रथम पुरस्कार वापत ७ हजार ५ सय र प्रमाणपत्र कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि बेलबारी नगरपालिकाका प्रमुख ज्ञानेन्द्र सुबेदी, विशिष्ट अतिथि जिल्ला वन अधिकृत डा. विनोद देवकोटासहितले प्रदान गरेका थिए ।
यस्तै, बेलबारीको रमिते सामुदायिक वन दोस्रो, लक्ष्मिमार्गको लक्ष्मि सामुदायिक वन तेस्रो र
केराबारीको आमजुगी सामुदायिक वनलाई सान्तवना पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो ।
सो अवसरमा उत्कृष्ट कार्य गरेवापत इलाका वन कार्यालय बाउन्नेका प्रमुख सहायक वन अधिकृत तुलसीलाल यादव र सेक्टर वन कार्यालय मंगलबारेमा कार्यरत सुवेदार टंक विश्वकर्मालाई पुरस्कार तथा प्रमाणपत्र प्रदान गरिएको थियो ।

वृक्षारोपण गर्दै ग्रामिण सुधार सामुदायिक वन क्षेत्र नं. ३ का कोषाध्यक्ष हेमन्त घिमिरे ।

राष्ट्रिय वृक्षारोपण दिवसका अवसरमा पुरस्कार प्रदान गर्नुका साथै लक्ष्मि सामुदायिक वन क्षेत्रमा वृक्षारोपण समेत गरिएको थियो । विगत पाँच वर्ष देखि निरन्तर रुपमा वृक्षारोपण गर्दै आएको लक्ष्मी सामुदायीक वन क्षेत्रमा हाल सम्ममा ११२ हेक्टर जमिनमा वृक्षारोपण गरीसकिएको र यस पटक १५ हेक्टरका वृक्षारोपण गर्न लागीएको लक्ष्मी सामुदायीक वनका अध्यक्ष लोकबहादुर बस्नेतले बताए ।
लक्ष्मी, सिर्जना र सिंहदेवी सामुदायीक वनले संयूक्त रुपमा सह आयोजकको रुपमा गरेको उक्त कार्यक्रममा १५ हेक्टर जमिनमा २५ हजार १ सय विरुवा रोपिने र जसमध्ये टिक १० हजार, मसला १० हजार, खयर ५ हजार र बाँसको विरुवा १ सय रोपिन लागीएको लक्ष्मी सामुदायीक वनका सचिव ज्ञानुराज राईले बताए । वृक्षारोपण गरीएको सबै क्षेत्रमा व्यवस्थीत काणेतारको घेराबारा गरेको छ ।

वृक्षारोपण गर्दै बसन्त हरियाली सामुदायिक वन समूहका अध्यक्ष सन्त राई ।

कार्यक्रममा स्कुल शिक्षण कार्यक्रम अन्तर्गत वक्तृत्वकला प्रतियोगितामा छानीएका छात्र छात्राहरुलाई पुरस्कार तथा प्रमाण पत्र वितरण गरीएको थियो ।
उक्त कार्यक्रममा प्रमुख अतिथिका रुपमा बेलवारी नगर प्रमुख ज्ञानेन्द्र सुवेदि र बिशिष्ट अतिथिका रुपमा प्रदेश वन मन्त्रालयका निमित्त उप सचिव पूर्णेश्वर सुवेदिको उपस्थिति रहेको थियो ।

मासुमा आत्म निर्भर बन्न पाडा पालन



चौतारी बहुउदेश्यीय कृषि समूहका पाडापाडी चराउंदै कर्मचारी ।

मोहन भट्टराई
पथरी । पूर्वी मोरङ पथरीशनिश्चरे–२ मा युवा तथा गाउँका अगुवाहरु स्वदशमैं  केहिगरौं भन्ने उद्देश्यले भैंसीका पाडा पालन तर्फ लागेका छन् । वार्षिक साढे पांच लाखभन्दा बढी युवायुवती वैदेशिक रोजगारी तर्फ आकर्षित हुंदै विदेश पलायन भइरहेको बेला पथरीशनिश्चरेका युवाहरु भनें वैदेशिक रोजगारी छोड्दै भैंसीका पाडा पालन तर्फ लागेका हुन् । 
मोरङको पथरीशनिश्चरे –२ स्थित चौतारी बहुउदेश्यीय कृषि समूहले मासु उत्पादनका लागि ब्यावसायिक पाडापालन सुरु गरेको छ ।
प्रति विगाहा ३० हजार रुपियाँ भाडा तिर्ने गरी साडे सात विगाहा जग्गा लिजमा लिएर समूहले ब्यावसायिक पाडापालन सुरु गरेको हो । सम्पूर्ण जग्गामा हाल घाँस लगाइएको छ । 
समूहले थप १ विगाहा जग्गामा पाडाको गोठ निर्माण गरेको छ । गोठमा हाल ७६ वटा पाडापाडी रहेका छन् । 
वैदेशिक रोजगारी लाई तिलाञ्जली दिंदै समूह बनाई पाडा पालनमा लागेर नमूना कार्य थालेको  समूहका सचिव गंगा रिजालको भनाई छ । झण्डै अढाई महिना अघि चैत ७ गते बाट पाडा खरिद गर्दै गोठमा हाल्न थालेको सचिव रिजालले बताए । 

चरनबाट ल्याई आराम गर्दै गरेका पाडापाडीहरु देखाउंदै समूहका सचिव गंगा रिजाल ।

समूहमा १६५ जना किसानको २३ लाख रुपियाँ लगानी रहेको छ । एक वर्ष भित्रमा १ करोड लगानी पु¥याउने लक्ष्य समूहको रहेको छ । खासगरी किसानलाई मात्र लगानी गर्न दिने सोच समूहको थियो । तर किसानसँग प्रसस्त पैसा नहुँदा उद्यमी, ब्यापारीका लागि पनि बाटो खोल्नु पर्ने अवस्था आएको समूहका सचिव रिजालले बताए ।
गोठ निर्माण, दाना र पाडा खरिदमा हाल सम्म १३ लाख रुपियाँ खर्च भइसकेको छ । शेयर सदस्यले ५ हजार देखि ५० हजार रुपियाँ सम्म शेयर लगानी गरेको समूहका अध्यक्ष रत्नबहादुर बस्नेतले बताए । नयाँ सदस्यको प्रवेश हुने क्रम बढेको उनले जानकारी दिए । अध्यक्ष बस्नेतका अनुसार खसी–बाख्रा, बंगुर, स्थानीय जातका कुखुरा र माछापालनका लागि समेत गोठ र पोखरी निर्माण हुने छ । 
पहिलो चरणमा बंगुर र स्थानीय जातका १ हजार ५ सय कुखुरा पाल्नका लागि गोठ र खोर निर्माण भइरहेको छ । त्यस्तै थप डेढ सय पाडापाडीका लागि पनि गोठ निर्माणधीन अवस्थामा रहेको छ । यसैगरी, भविष्यमा भनें यो व्यवसायको साथमा कुखुरा बाख्रा, माछा पालन साथै बेमौसमी सब्जी खेती गर्ने उद्देश्य रहेको पनि अध्यक्ष बस्नेत बताउँछन् । सरकारको अनुदान प्राप्ती भएमा अझ अर्को फर्म थपेर अन्य युवालाई समेत समावेश गरी विदेश पलायनलाई रोकेर स्वरोजगारलाई प्रोत्साहन दिने पनि आफ्नो योजना रहेको कुरा व्यवसायी बस्नेत थप्छन् । 
१८ हजारमा खरिद गरेका एक हल पाडा एक महिना पालेपछि ३१ हजारमा बिक्री भएको छ । वीउ, मासु र जोत्ने प्रयोजनका लागि नेपालमा पाडाको खरिद बिक्री हुने गरेकोले ब्यावसाय राम्रोसँग चल्ने समूहका सदस्यहरू बताउँन छन् ।
समूहले हाल २ जनालाई रोजगार दिएको छ । बिहान ५ बजे पछि ४ घण्टा र बेलुका ३ बजे देखि ३ घण्टा पाडालाई स्थानीय बक्राहा खोला किनारमा चरनमा लग्ने गरिएको छ । खोला किनारसँगै जोडिएको जग्गा लिजमा लिएकोले ३ सय पाडा पाल्न थप पूर्वाधार निर्माण गर्नु नपर्ने बताइएको छ । 
३ वर्ष पछि वार्षिक १ करोड ५० लाख रुपियाँ बराबरको राँगा मात्र बेच्ने समूहको लक्ष्य छ । पाँच वर्षमा ५० करोडको सबै खाले मासुजन्य पदार्थ उत्पादनको लक्ष्य हो । सङ्घीय सरकार, प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकारको सहयोग पाए पूर्वाञ्चल क्षेत्रमा मासुको परनिर्भरता आधा घटाउने लक्ष्य छ ।
बजारमा भैसींको दुधभन्दा पाडाको मासुको भाऊ र मांग बढीरहेकाले त्यो मागलाई मध्यनजर गरेर नै पाडा पालन व्यवसाय थालेको समूहको भनाई छ । 
यसैगरी दैनिक रुपमा १५ सय जति युवा विदेश पलायन भइरहेको अवस्थामा पथरीशनिश्चरे–२ का अर्का युवा प्रेम गुरुङले परिन राष्ट्रिय युवा परिषदबाट ५ लाख रुपैयाँ अनुदान पाएपछि पाडा पालन सुरु गरेका छन् । गुरुङको अध्यक्षतामा गठित नेपाल कृषी फर्ममा अन्य पाँचजना युवा आबद्ध भई पाडा, गाई र बँगुर पालन गरेका छन् ।
गुरुङ जस्तै कानेपोखरी ७ का युवा रामकुमार श्रेष्ठले पनि राष्ट्रिय युवा परिषदबाट अनुदान लिई पाडा पालन गरेका छन् । श्रेष्ठको गोठमा अहिले नौ वटा पाडापाडी छन् । उनले गाउँपालिकाबाट पाडा पालन सम्बन्धि तालिम समेत लिएको बताए ।

राष्ट्रिय युवा परिषदबाट अनुदान लिइ पालेका पाडा निरीक्षण गर्दै युवा परिषद
मोरङका संयोजक रविन थापा, साथमा पत्रकार भुपेन्द्र तिम्सिना र कानेपोखरी ७ का कृषक श्रेष्ठ ।

अगुवा किसानहरु यस्तो व्यवसायमा लागेर आम्दानी गर्न थालेको कुरा थाहा पाउदा सबैलाई खुशी लाग्छ । साच्चै भन्ने हो भनें यो देशमा युवाले गर्ने कामै नभएर विदेश पलायन भइरहेको भनें होइनन्, तर सही सोंच सहींं योजना नभएर हो भन्न चाहीं अवश्य सकिन्छ । त्यसैेले यदि यो देशमा कैले केही गर्छु, आफैं स्वरोजगार बन्छु भन्छ भनें कृषी पेशालाई नै अंगालेर त्यसलाई निरन्तरता र दीर्घकालिन सोंच बनाएर लाग्ने हो भनें जो कोही पनि अवश्य सफल हुन्छ । 

युवा परिषदको सहयोगमा पथरीशनिश्चरे–२ का प्रेम गुरुङले सुरु गरेको पाडा पालन व्यवसाय ।

निरन्तर उत्कृष्ट नतिजा ल्याउन सफल पर्ल एकेडेमी

पर्ल एकेडेमी इंग्लिस स्कुल मोरङ बयरवन–८ रमाइलोमा वि.सं. २०५२ सालमा स्थापना भएको हो । 
गुणस्तरीय अंग्रेजी माध्यमको शिक्षा, अतिरिक्त कृयाकलापहरु, अंग्रेजी वाचन एवं अन्तरकृयाका माध्यमबाट अंग्रेजी शिक्षालाई समय सापेक्ष, प्रतिष्पर्धी र दैनिक बोलचालको जीवनशैलीसंग अवलम्बन गराउने उद्देश्यले विद्यालयको स्थापना भएको हो । हाल यस विद्यालयमा २८ जना शिक्षक कर्मचारीहरु कार्यरत छन् भनें ६ सय ६ जना विद्यार्थीहरु अध्ययनरत छन् । 
ग्रामिण क्षेत्रमा स्थापना भई न्यूनतम शुल्क लिई संचालन भइरहेको यस विद्यालयले महंगो शुल्क लिई सहरमा संचालित विद्यालयहरुले जस्तै स्तरीय र समय सापेक्ष शिक्षा दिन सफल भएको छ । माध्यमिक तहसम्म संचालित यस विद्यालयले विगतका प्रवेशीका परीक्षाहरुमा उत्कृष्ट नतिजा ल्याउन सफल भैसकेको र निकट भविष्यमा प्लस टु कक्षा संचालन गर्ने लक्ष लिएको प्रिन्सिपल मनकुमारी गुरुङ बताउँछिन् । नाफामुखी नभई सेवामुखीको भावनाले गुणस्तरीय शिक्षामा प्रतिबद्ध भएको दावी गर्दै गुरुङ भन्छिन् –‘यस विद्यालयबाट प्रवेशीका पास गर्ने विद्यार्थीले देश विदेशका प्रतिष्ठीत कलेजमा छात्रवृत्ति पाई अध्ययन गरिरहेको कुराले त्यको पुष्टि गर्छ ।’ शिक्षा घोकन्ते ९च्यतभ भिबचलष्लन० भन्दा व्यवहारीक र सृजनशिल हुनुपर्छ भन्ने मान्यताका साथ विद्यार्थीहरुलाई प्रयोगात्मक र अतिरिक्त कृयाकलापमा पनि उत्तिकै सहभागिता गराइने गरेको उनको भनाई छ । 
परिवर्तनशिल राष्ट्रिय राजनीति एवं सामाजिक मूल्य र मान्यता अनुरुप उदार भावना प्रस्फुटित गराई देश र समाजलाई खाँचो परेका दक्ष, शुशिल, कर्तव्यनिष्ट र सकारात्मक सोंच भएको जनशक्ति उ
त्पादन गर्न यस विद्यालयले सदैव दृढ संकल्प राखेको छ । गाविसको सिफारीसमा गरिव तथा जेहेन्दार एवं असहाय विद्यार्थीहरुलाई छात्रवृृत्ति प्रदान गर्दै आएको छ । त्यसका अतिरिक्त अपाङ्ग, विपन्न वर्गका बालबालिकाहरुलाई स्थापनाकाल देखि नै छात्रवृत्ति प्रदान गर्दै आएको छ । विद्यालयले निरन्तर सफलता हासिल गर्नुको मूल कुराको सहस्य खोल्दै प्रिन्सिपल गुरुङले विद्यालय सफलताका अन्य कारणहरु बुँदागत रुपमा यसरी प्रस्तुत गरिन् ः
—विद्यालयमा कार्यरत शिक्षक शिक्षिकाहरु दक्ष, अनुभवि र परिश्रमी हुनु । 
—सम्पूर्ण शिक्षकहरु लामो समयदेखि निरन्तर रुपमा यसै विद्यालयमा कार्यरत रहनु । 
—शिक्षक कर्मचारीहरुका सेवा र सर्तहरु सरकारी तलब स्केलको ७० प्रतिशत भन्दा बढी तलब भत्ता उपलब्ध हुनु । ठीक समयमा तलबभत्ता खुवाउनु । विद्यालय प्रकाशन र शिक्षक कर्मचारीहरुबीच शितल सम्बन्ध र सफल सहकार्य यस विद्यालयको पहिचान हो । 

‘मधुर त्यो तिम्रो बोली...’

गायक प्रकाश
गायक प्रकाश पाहिम लिम्बुको नयाँ गीत ‘मधुर त्यो तिम्रो बोली...’ बोलको गीत सार्वजनिक गरिएको छ । गीतलाई भ्यालेनटाइन डेको अवसर पारेर टिभी नेपाली मार्फत् सार्वजनिक गरिएको हो ।
यस गीतमा शब्द मनिष पौडेलको  रहेको छ भने संगीत बिकेश साउदेनले भरेका
छन् । सो गीको छायाँङ्कन मोरङ, झापाका विभिन्न सुन्दर ठाउँमा गरिएको हो । सो  गीतको छायांकन तथा
श्रीगार श्याम गिरीको रहेको छ । ईश्वर दुलालको सहायक निर्देशन रहेको सो गीतमा भानु खड्का र एलीसा बास्तोलाको अभिनय देख्न सकिन्छ ।
मात्रिका पौडेल र शिशिर बुढाथोकीको निर्देशनमा तयार पारिएको भिडियोलाई शिशिरले नै सम्पादन गरका छन् । यस गीतमा एकराज कार्की, विवेक तिम्सिना र सोमनाथ भट्टराईको प्रोडक्सन रहेको छ ।

पक्की चिहानले वन विनास हुँदै

मोहन भट्टराई
मोरङ । झट्ट हेर्दा कुनै राम्रो सहरजस्तो, विभिन्न आकृति र कलात्मक ढंगले सजिएका चिहानहरु, त्यो पनि राजमार्ग छेउमै । सुनसरीको धरानबाट मोरङहुँदै झापाको काँकडभिट्टासम्म यात्रामा निस्कने हो भने यस्तै दृष्य देख्न सकिन्छ । घनाजंगलमा तीव्र रुपमा पक्की चिहान निर्माण भएपछि जंगल मासिने क्रममा छ । 
घना वन क्षेत्र भित्र बाक्लै बन्दै गरेको पक्की चिहानले एकातर्फ वन बिनास गरेको छ भने अर्को तर्फ भावि पुस्ताले चिहान बनाउने भूमि नपाउने अवस्था छ ।
विशेष गरी झापा, मोरङ र सुनसरी जिल्लाको राजमार्गले छोएका जंगलहरु प्राकृतिक रुपले हरियो देखिनुको सट्टा चिहानहरुले सेतै देखिन थालेको छ । झापाको सि
तापुरी, केर्खा, धरमपुर, माईधार, झिलझिले, चारआली, धाईजनमा पक्की चिहान निर्माणकार्य व्यापक छ । यस्तै मोरङको पथरीशनिश्चरे, बयरबन, डाँगीहाट, बेलबारी तथा सुनसरीको धरान सहितका ठाउँमा पक्की चिहानघारी छन् ।
तामाङ, गुरुङ, राई, लिम्बू, मगर लगायतका जातजातिहरुले मात्र निर्माण गर्दै आएको पक्की चिहान हाल आएर अन्य जातजातिहरुले समेत निर्माण सुरु गरेका छन् । झापा र मोरङमा भने भुटानी शरणार्थीहरुले समेत जंगलमै चिहान बनाउन थालेका छन् । पूर्व–पश्चिम राष्ट्रिय राजमार्ग सुरु भएपछि राजमार्ग छेउमा बस्ती वढ्दै जाँदा जंगल क्षेत्रमा मरेको मान्छे राख्ने गरेको र पछि सम्झना स्वरुप पक्की चिहान बनाउन सुरु गरेको पाइन्छ ।
जंगलमा बनाइएका चिहानहरु हेर्दा आफन्तको मृत्यु भएपछि कसले ठूलो चिहान निर्माण गर्ने भन्ने होडवाजीनै चलेको देखिन्छ । एउटा पक्की चिहानले १ देखि ३ धुरसम्म क्षेत्रफल ओगटेको छ ।
सुनसरी र झापामा चिहानले कति छेत्रफल ओगटेको छ भन्ने बारेमा जिल्ला वन कार्यालयहरु नै अनविज्ञ छन् । मोरङमा भने राजमार्ग छेउको करिब ४० कि.मी. लम्बाई र करिव २० हेक्टर क्षेत्रफल कंकृट चिहानहरुले ओगटेको जिल्ला वन कार्यालयको तथ्यांकमा छ । जंगलमा चिहान निर्माण तीव्रहुन थालेपछि यसलाई व्यवस्थित गर्न विभिन्न पक्षबाट पहल सुरु भएको छ । सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहहरुले समेत आफ्नो क्षेत्रमा पक्की चिहान बनाउन रोक लगाएको हरियाली सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहका अध्यक्ष काबुलबहादुर मगर बताउछन् ।
वन क्षेत्रमा कंक्रीट चिहान बनाउँदा यसले पु¥याउने असरवारे विभिन्न चेतनामुलक कार्यक्रम गरिदै आएपनि यो प्रथा अझै रोकिएको छैन । विभिन्न जातीय संस्थाहरुको पहलमा यो प्रथा रोक्न प्रयास गरिएपनि संस्कारलाई परिवर्तन गर्न सकिएको छैन ।
मोरङको पथरीशनिश्चरे–२ स्थित हरियाली सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहका अध्यक्ष काबुलबहादुर मगर प्रतिष्पर्धाकै आधारमा यो क्रम रहेका कारण आफन्तहरुलाई सजग गराउँदै यसको स्थानमा धुले चिहान बनाई त्यसको वरीपरी विरुवा रोप्न सल्लाह दिदै आएको बताउँछन् ।
तराइका विभिन्न स्थानहरुमा रहेका वनक्षेत्र र सार्वजनिक जमिनमा कंकिट चिहान महंगोगरी वनाउने होडवाजीले वन क्षेत्र संकटमा परेको वातावरण विद् रामचन्द्र अधिकारीको भनाई छ ।
वन उपभोक्ता समूहहरुले विभिन्न स्थानमा सूचना पार्टी राखेर सचेत गराएउन थालेपछि भनें पक्की चिहान निर्माण नगरी समाधिस्थलमा विरुवा रोप्न सुरु भएको छ । यसै विषयमा जिल्ला वन कार्यालय मोरङका प्रमुख जिल्ला वन अधिकृत डाक्टर विनोद देवकोटाले चिहान व्यवस्थित गर्न सामुदायिक वनहरुसँग छलफल थालिएको बताए । नयाँ चिहान बनाउने कार्य रोकिए पनि पुराना चिहानहरु हटाउन भने नसकिएको उनको भनाई छ ।
धनकुटाको भेडेटारस्थित नाम्जे गाउँका मगरजातीले पूर्खाहरुका सयौं चिहान उत्खनन् गरी एकै ठाउँमा समेटेर सामुहिक आत्माघर बनाई पर्यटकीय थलोका रुपमा विकास गरेको उनले स्मरण गर्दै त्यसैको अनुकरण गर्ने योजना रहेको उनले जानकारी दिए ।
नेपाल लगायत विभिन्न १७ वटा मुलुकका ईन्जिनियर र आर्किटेक्चरहरुले चार वर्ष अघि आत्माबस्ने घरको निर्माण गरेका थिए । ७५ प्रतिशत भन्दा बढि मगरहरुको बसोबास रहेको नाम्जेमा आत्माबस्ने घर हेर्नका टाढाटाढाबाट मानिसहरु आउने गरेका छन् ।
यसैबीच कंक्रीटका कारण वन क्षेत्रमा नया विरुवा उम्रने उर्वराशक्ति ह्रास आउनेभन्दै तामाङ समुदायिकले पथरीशनिश्चरेको जयचोकमा समाधिस्थल निर्माण गरी एकै ठाउँमा शव जलाउने गरेको छ । उक्त समुदायले दाह संस्कार स्थल वर पर वन क्षेत्रमा पक्की चिहान निर्माण नगर्न समेत सूचना टासेको छ ।
पछिल्लो समय विभिन्न जाति धर्म र सम्प्रादयको आडमा राष्ट्रिय वन अतिक्रमण हुँदै जाँदा चिहान निर्माण कार्यले समेत यसलाई सघाएको छ । यसरी नै चिहान निर्माण कार्य तिव्र रुपमा वढ्दै जाने हो भने पूर्वको वन मुर्दाघरको शहर वन्ने निश्चित छ । राजमार्ग छेउमा बनाइएको चिहानहरुले हरियो वन नेपालको धन भन्ने उक्तिलाई गिज्याईरहझै लाग्छ ।

जेफाले जाने पर्यटकीय मार्ग स्तरोन्नती हुँदै

मोहन भट्टराई
मोरङ । दक्षिणमा भारत र उत्तरमा पर्यटकीय क्षेत्र जेफाले जोड्ने उत्तरी मोरङको महत्वपूर्ण सडक स्तरोन्नतीका लागि एसियन डेभलपमेन्ट बैंक (एडीभी)ले सहयोग गरेपछि स्थानीयवासीमा खुशी छाएको छ । सडक स्तरोन्नती भएपछि उत्तरको पर्यटनका साथै पहाडी क्षेत्रको कृषिजन्य वस्तु तराइहुँदै भारतसँग व्यापार गर्न सकिने भएकोले स्थानीयवासी खुशी भएका हुन् । 
मोरङको खोर्सानेबाट केराबारी हुँदै २८ किलोमिटर उत्तरमा रहेको जेफाले पर्यटकीय एवम् धार्मिक स्थलसम्म पुग्ने उक्त पर्यटकीय मार्ग तीन वर्षभित्रमा मर्मत गरी सक्नेगरी एडीभीले १९ करोड रुपैयाँ सहयोग गरेको हो । जसमा पहिलो प्याकेजमा १४ किलोमिटरको काम भइरहेको छ । उक्त सडक मर्मत गरिसकेपछि लामोदुरीका रात्री बस समेत गुड्न सक्ने इन्जिनियर अंकीत भट्टराईले जानकारी दिए ।
उक्त सडक मर्मत र ठाउँ–ठाउँमा नाला निर्माण कार्य अगाडि बढाइएको छ । केराबारीदेखि सिंहदेवीको जेफाले जाने एकमात्र सडक हालसम्म ट्रयाकमात्रै खोलिएको छ । उक्त सडकको स्तरोन्नती हुन नसक्दा सहज रुपमा यातायातका साधन जान सकेका छैनन् । सडकका विभिन्न घुम्तिहरु फराकिलो पार्ने र वर्षात्को पानीले भत्काएका स्थानलाई मर्मत गर्न लागिएको हो । 
एडीभीले सडक मर्मत गर्न सहयोग गर्ने भएपछि स्थानीयवासी हौसिएका छन्् । यो सडकले पूर्णता पाएपछि भने रमणीयस्थल जेफालेको पर्यटन प्रवद्र्धनमा महत्वपूर्ण टेवा पुग्ने अपेक्षा गरिएको छ । समुद्री सतहदेखि दुईहजार सय मिटर उचाइमा अवस्थित जेफालेसम्म पक्की सडकलाई जोड्न सके आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटक भित्र्याउन सकिने पत्रकार सन्तोष राईको भनाई छ । 
व्यापारिक दृष्टिकोणले पनि यसको महत्व धेरै रहेकोले उक्त सडकलाई खोर्सानेदेखि दक्षिण डाइनियाँहुँदै भारतको सिक्टीसम्म जोड्न सके स्थानीय उत्पादनले समेत बजार पाउने स्थानीय मनोज अधिकारीको भनाई छ । केराबारीदेखि जेफाले जोड्ने सडकको निर्माणमा पहिलेदेखि स्थानीयको सक्रियता रहेकोले सवै पक्षको सहकार्यले सफलता पाउने उनले बताए ।
पूर्वको महत्वपूर्ण पर्यटकीय सम्भावना बोकेको जेफालेसम्म पुग्न दुईवटा मार्ग रहेका छन्् । जसमा खोर्सानेबाट केराबारीहुँदै हावेचौरसम्म पुग्ने एउटा मार्ग हो भने धरानबाट भेडेटारहुँदै राजारानीबाट जेफाले जोड्ने अर्काे मार्ग रहेको छ । दुबै सडक पूर्णरुपमा सञ्चालनमा आउन सकेका छैनन् । यदि कुनै काम लिएर जिल्ला सदरमुकाम विराटनगर जानुप¥यो भनें उतै बास बस्नु पर्ने हुन्छ । अहिले सडकको स्तरोन्नतीको काम अगाडि बढेपछि स्थानीय हर्षित भएका छन्् ।
सामान्यतः वर्षा हुनेवित्तिकै पहिरो जाँदा सडक अवरुद्ध हुने गरेको छ । धरानबाट भेडेटार हुँदै जेफाले जोड्ने सडकमा सामान्य रुपमा यातायात सञ्चालनमा रहे पनि केराबारीदेखि हावेचौरतर्फको सडक पूर्णरुपमा यातायात सञ्चालन गर्न सकिने अवस्थामा छैन । 
मोरङको निर्वाचन क्षेत्र नम्बर ९ मा पर्ने यो सडक जिल्लाकै महत्वपूर्ण सडकका रुपमा रहेको जनाउँदै सोको निर्माण गर्नु अनिवार्य रहेको स्थानीय एवम् जेफाले होमस्टे व्यवस्थापन समिति अध्यक्ष युवराज खड्का बताउँछन् । 
सडक निर्माणपछि ग्रामीण क्षेत्रमा उत्पादित कृषिउपज ताजाताजै व्यापारिक केन्द्रमा पु¥याई ग्रामीण किसानको आय वृद्धिमा सघाउपुग्ने छ । मुल सडक सञ्जालमा जोडिएपछि ग्रामीणवासीमाझ आवश्यक पर्ने खाद्यान्न तथा विकास निर्माणका सामग्री भित्र्याउन, बिरामी पर्दा एम्बुलेन्स तथा यात्रुबाहक सवारी साधन गुडाउनसमेत यो सडकले सहज बनाउने जेफाले होमस्टे व्यवस्थापन समिति सचिव भीम ठकुरी बताउँछन् । 
जेफाले डाँडा मोरङ जिल्लामा रहेको प्राकृतिक मनोरम स्थल हो । यहाँबाट सूर्याेदय तथा सूर्यास्तको दृश्य अवलोकन गर्न सकिन्छ । यो डाँडामा चैत–बैशाखमा धेरै थरीका गुराँसहरू फुलेको देख्नसकिन्छ ।
सगरमाथा, कञ्चनजङ्गालगायतका हिमशृंखला तथा पूर्वका १४ वटा जिल्ला एकसाथ देख्न सकिने यो क्षेत्र पहाडी भू–भागमा रहेका कारण पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ । 

वनै खायो अफ्रिकाको झारले

मोहन भट्टराई 
पथरी । ‘वनमाराले वनै खायो.....’ बोलको गीत बढ्दो वन विनाससंगै अहिले नेपालको सन्दर्भमा एक दमै उपयुक्त भएको छ । अन्य देशको जंगलमा पाइने वनमारा विभिन्न माध्यमबाट नेपालसम्म आइपुगी फैलिएर यहाँका अधिकांश रुख विरुवाहरुलाई विस्थापित गरेको छ । बन फडानी भएको क्षेत्रमा फैलिएको बनमाराले मोरङको अधिकांश जंगल प्रभावित भएको छ । 
मोरङको बेलवारी, पथरी, कानेपोखरी, लेटाङ, केरावारी लगायतका क्षेत्रमा पर्ने जंगलमा बनमाराको प्रकोप पछिल्लो पाँच बर्षमा अत्यधिक वृद्धि भएको छ । बिशेषगरी जंगल अतिक्रमण भएको क्षेत्र र बन फडानी भएको स्थानबाट बनमारा व्यापक रुपमा फैलिरहेको छ । 
बनमारा मोरङ लगायत तराईका जिल्लाहरुमा रहेका वन क्षेत्रमा फैलिएर अन्य जातका जडिबुटी र उपयोगी विरुवा उम्रन नदिएकाले समस्या आएको वन उपभोक्ता समूहको भनाई छ । मोरङको तराई क्षेत्र र केही पहाडी गाविसका जंगलमासमेत वनमारा सघनरुपमा विस्तार भएको छ । वनमाराको प्रकोप दोब्बर अनुपातमा बढेपछि बिषेशगरी कडा काठ उत्पादन हुने सालको विरुवाहरु मासिने क्रम बढेको सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघ मोरङका अध्यक्ष अग्नी पौडेलले बताउनुभयो । यसलाई नरोक्ने हो भने जंगलक्षेत्र मरुभूमिमा परिणत हुने खतरा रहेको उहाँले औंल्याउनु भयो । 
गाई गोरुले पनि नखाने र दाउरा बाल्न पनि काम नदिने भएकाले उपयोगविहीन यस झारले वन संरक्षणमा समस्या आएको मोरङ लेटाङभोगटेनीस्थित नमुना सामुदायिक वन उपभोक्ता समुहकी सचिव खुशमाया घिमिरे बताउनु हुन्छ । 
यसले जंगलभरी फैलिएर अरु विरुवालाई उम्रिनै दिदैन । यसलाई स्थायिरुपमा निर्मूल पार्न निकै मुश्किल हुने पथरीशनिश्चरे–३ स्थित चौतारी सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहका अध्यक्ष मेघराज चापागाई बताउनु हुन्छ । 
नेपालका करिव २० बर्षअघि सघनरुपमा देखा परेको वनमारा देशभर फैलिसकेको विराट साइन्स क्याम्पस विराटनगरका प्राध्यापक रामचन्द्र अधिकारीले जानकारी दिनुभयो । अधिकारीले ठूला रुखहरु मासिदै गएपछि बनमाराले त्यस्ता क्षेत्र ढाक्दै जाने र नयाँ बिरुवाहरु हुर्कन नसक्ने अवस्था आउने बताउनुभयो । उहाँका अनुसार ठूला रुखहरुका कारण घाम नछिर्ने स्थानमा वनमाराको प्रसार कम हुन्छ भने ठूला रुख मासिएर जमिनसम्म सहजै घाम छिर्ने स्थानमा छिटो फैलने गर्दछ । मोरङमा खासगरी मिकानीया माइक्रान्ट्रा नाम गरेका बनमाराको प्रकोप बढी देखिएको छ । त्यसैगरी ल्यान्टेना क्यामेरा, युपाटोरीयम एडेनोफोरम, क्रोमोलिना हिस्टे«रोफोरम नामक वनमारा नेपालका विभिन्न क्षेत्रमा फैलिएको प्राध्यापक अधिकारीले जानकारी दिनुभयो ।
यस मध्ये सेतो डाँठ र ठुला पात भएका बनमारा तराई क्षेत्रमा ज्यादा देखिएको छ । काला डाँठ र सानो सानो बुट्यान हुने बनमारा पहाडि गाविसका जंगल क्षेत्रमा देखिएको छ । बनमारा अत्यन्त आक्रामक, घुसपैठीया र अवसरवादी वनस्पती हो । 
जिल्ला वन कार्यालय मोरङका प्रमुख डाक्टर विनोद देवकोटाका अनुसार मोरङमा माइकेनियाको समस्या गम्भीर रूपमा देखिएको छ । सामुदायिक वन र राष्ट्रिय वनभित्र बर्खामा माइकेनियाको बोटलाई सफा गर्ने गरिए पनि यसको उन्मूलन भने गर्न नसकिएको उहाँको भनाई छ । विभिन्न झारहरूको प्रभाव न्यूनीकरण गर्न विशेष कार्यक्रम नै सञ्चालन गर्नुपर्ने धारणा उहाँको छ । जिल्ला वन अधिकृत देवकोटा माइकेनिया फुल्नुअघि नै काटेर सफा गर्न सके यसको प्रभाव केही हदसम्म न्यून गर्न सकिने बताउनुहुन्छ । 
माइकेनिया, पार्थेनियम, वनमारा लगायतका झारलाई वनजङ्गलबाट उन्मूलन गर्न नसकिए पनि यी झारबाट ब्रिकेट बनाउन सकिने र यसलाई कोइलाको विकल्पका रूपमा प्रयोग गर्न सकिने उहाँले बताउनुभयो । फुल र बिउको अत्यधिक उत्पादन क्षमताभएको वनमाराको प्रकोप नियन्त्रण गर्न त्यसको अत्यधिक उपयोग गर्नुपर्ने अधिकृत देवकोटाको सुझाव छ । कृषकहरुलाई वनमाराको मल र ब्रिकेट उत्पादन गर्ने तर्फ अग्रसर गराए वनमाराको अत्यधिक उपयोग बढी वन क्षेत्रमा हुने विस्तारलाई रोक्न सकिने उहाँको दावी छ । 
करिव २ सय बर्ष दक्षिण अमेरीकाको मेक्सिको, पेरु लगायत केही मुलुकमा देखा परेको बनमारा औद्योगिक क्रान्तीपछि नेपालमा पनि देखा परेको थियो । विभिन्न माध्यमबाट बनमाराको बीउ नेपाल भित्रिएको हो । अफ्रिकी मुलुकबाट भारत हुँदै भित्रिएका झारले नेपालका संरक्षित क्षेत्रमा रहेका दुर्लभ वनस्पती, वन्यजन्तुको वासस्थान, आहारलाई प्रतिकूल प्रभाव पार्न थालेपछि समग्र संरक्षण अभियानमा चुनौती थपिएको छ ।  
दक्षिण अफ्रिकाको जङ्गलमा पाइने माइकेनिया र उत्तर अमेरिकी जङ्गलमा पाइने पार्थेनियम नाम गरेका झार भारतको बाटो हुँदै नेपाल भित्रिएका हुन् । भारतको आसाम हुँदै केही वर्ष पहिले इलामका जङ्गलमा देखिएको माइकेनिया झार हाल कोशी टप्पु वन्यजन्तु आरक्ष, पर्सा वन्यजन्तु, चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज हुँदै नवलपरासी, कपिलवस्तु, दाङ, बाँकेका जङ्गलसम्म फैलिएको छ । यसले नेपालका कतिपय रैथाने वनस्पतिसमेत लोप हुने अवस्थामा पुगेका छन् । झार रूखमा झाँगिदै जाने र घाँसे मैदान, सिमसार क्षेत्र, नदी किनार ढाक्ने भएकाले साना बोटहरू मर्दै जाने र रूखमा झार झेलिँदा रूखहरूसमेत सुक्ने गरेका छन् ।
यसको प्रभावलाई कम गरी वन्यजन्तु, वनस्पति माथिको प्रभाव पनि कम हुने अर्काेतिर वैकल्पिक ऊर्जाको रूपमा पनि विकास गर्न सकिने भएकाले यी झारहरू काटेर उपयोग गर्ने प्रविधि अवलम्बन गर्न जरुरी छ ।